زبان کوردی جدا از افعال معمولی ، همانند زبان آلمانی دارای افعال جداشدنی میباشد که ما در این مطلب به گوشه ای کوچک و مختصر از آن اشاره میکنیم
با استفاده از مجموعه ای پیشوند که ما به هشت مشهورترین آنها به میپردازیم افعالی جداشدنی با معانی کاملا متفاوت از فعل اصلی به وجود می آید .
به عبارت دیگر یک فعل با معنی خاصی را در نظر بگیرید و با چسپیدن هرکدام از پیشوندهای زیر ، به فعلی جدید با معنی کاملا متفاوت میرسیم .
این پیشوندها عبارتند از (هەڵ ـ دا ـ وەر ـ تێ ـ لا ـ ڕا ـ دەر ـ لێ )
حال جهت فهم بهتر ، به ذکر چند مثال میپردازیم
فعل (کردن) به معنی انجام دادن است حال پس از افزودن پیشوندهای فوق ببینیم چه روی میدهد
کردن + لێ = لێڪردن (جداسازی)
کردن + دەر = دەرکردن (اخراج)
کردن + هەڵ = هەڵکردن (تاب آوردن ـ روشن کردن)
کردن + تێ = تێکردن (در ظرفی ریختن )
کردن + دا = داکردن (معادل فارسی ندارد ، چیزی نزدیک به ریختن)
کردن + ڕا = ڕاکردن (فرار کردن ، دویدن)
گرتن (گرفتن)
گرتن + لێ = لێگرتن ( معادل فارسی ندارد ، نزدیک بە چیزی را بر کسی بستن و مانع شدن )
گرتن + هەڵ = هەڵگرتن (معادل دقیق فارسی ندارد ، نزدیک به نگهداری ، ذخیره کردن)
گرتن + دا = داگرتن (پایین آوردن)
گرتن + تێ = تێگرتن (هدف قرار دادن)
گرتن + وەر = وەرگرتن (دریافت کردن)
گرتن + لا = لاگرتن = (معادل دقیق فارسی ندارد شاید نزدیک به پرستاری)
گرتن + ڕا = ڕاگرتن (متوقف کردن)
چوون (رفتن)
چوون + لێ = لێچوون ( شباهت)
دەر + چوون = دەرچوون ( خروج ، قبول شدن ، فرار کردن )
چوون + هەڵ = هەڵچوون (عصبانی شدن)
چوون + دا = داچوون (فرونشست کردن)
چوون + تێ = تێچوون (هزینە)
هێنان (آوردن)
هێنان + دەر = دەرهێنان (بیرون آوردن، کارگردانی)
هێنان + دا = داهێنان (اختراع کردن)
هێنان + ڕا = ڕاهێنان (آموزش دادن)
هێنان + هەڵ = هەڵهێنان (حل کردن معما ، جوجە کردن تخم توسط مرغ)
دان (دادن)
دان + لێ = لێـدان (زدن)
دان + ڕا = ڕادان (از هم دریدن)
دان + هەڵ = هەڵدان (برافراشتن)
دان + دا = دادان (معادل فارسی ندارد ، شاید [نشت کردن] نزدیک یاشد)
دان + تێ = تێدان (معادل فارسی ندارد شاید [کرم زدگی] نزدیک باشد )
دان + لا = لادان (انحراف)
هاتن (آمدن)
هاتن + لێ = لێهاتن (شایستگی)
هاتن + دەر = دەرهاتن = (قبول شدن در قرعەکشی ، بیرون آمدن)
هاتن + ڕا = ڕاهاتن (عادت کردن)
هاتن + هەڵ = هەڵهاتن (فرار کردن ، طلوع)
هاتن + دا = داهاتن (مد شدن)
و بسیاری لغات دیگر که با افزودن پیشوندهای فوق تبدیل به افعال با معانی متفاوتی میشوند که در این مطلب نمیگنجد
نکته دیگر اینکه صرف بسیاری از این افعال با افعال معمولی متفاوت بوده و برخلاف افعال عادی که ضمیر در انتهای فعل قرار میگیرد ، در این افعال (افعال جداشدنی) ضمیر مابین پیشوند و بن فعل قرار میگیرد ، به مثال پایین نگاه کنید.
مانند هەڵگرتن (برداشتن) = هەڵ (پیشوند) + یان (ضمیر سوم شخص جمع) + گرت (بن فعل)
هەڵــ + ـیانـ + ـگرت =هەڵـیانـگـرت (برداشتنـد)